Friday, August 30, 2013

Цыгануудын хаан

Миний одоо танд өгүүлэх хүн бол хууль ёс, дэг журам гээчид баригддагүй, тийм зүйл байдгийг ч үл огоорогч, хаана л бол хаана тэнэж явдаг  Цыгануудын, тэр дундаа Цыгануудын хааны тухай юм. Гэхдээ Карпатын нутаг, Румынд элбэг, европын бүхий л оронд  хогийн ургамал мэт тархсан илбэ жатга, мэргэ төлөг, хөгжимнөөс өөр юмгүй тэр чөтгөрийн гэмээр адтай Цыган үндэстний тухай бус харин илбэ жатга, мэргэ төлгөөс бусдаар тэднийг санагдуулах, хууль тогтоолоос гадуур хаа сайгүй эрх чөлөөтэй амьдардаг тэнэмэл хүмүүсийн удирдагчийн амьдралын тухай юм. Тэгтлээ өндөр биш хирнээ цэх нуруутай, махлагдуу, мохор биш хэрнээ том хамартай, баруун хацар дахь соривоо үргэлж далдлан явдаг дөч гаран насны эрийг хотын тэнэмэлүүд бүгдээр Цыгануудын хаан хэмээн нэрийддэг байлаа. Харин түүний жинхэнэ нэр хэн гэдгийг нэг галд багтдаг цыганууд нь ч мэддэггүй. За ер нь тэгээд ч түүний жинхэнэ нэрийг цыганууд мэдлээ гээд нэг шил архины үнэ хүрэх биш, тэглээ ч цыганууд дунд эцэг эхээс өгсөн бүтэн нэрээ дурддаг хүн гэж үгүй хойно доо. Цыгануудын хаан тэрээр чанаргүй муу спирт, найруулсан архинд толгойгоо мэдүүлж түүж тушаасан хуванцар бүхнээ архинд өгдөг, бүх амьдралаа ноорог дэвтэр болгосон ихэнх тэнэмэлүүдээс тэс өөр нэгэн байлаа. Тэс өөр гэдэг нь биеэ авч яваа байдал, зан суртахуун, ядаж хог дээрээс олсон хоносон муудсан хоол хүнсний хаягдлаас огт амандаа хүргэж үзээгүй нь түүний зэрэг зиндааг илтгэх мэт. Тэгсэн хирнээ түүн шиг ийм хүн яагаад цыганы амьдралаар амьдрах болов гэдгийг үргэлж согтуу явах тэнэмэлүүд битгий хэл ойр хавийн цайны газрууд, хоосон шил лаазаа гаргаж хаядаг уушийн газар, дэлгүүрийн худалдагчид гайхаад олдоггүй байв. Тиймээс тэд ч түүний өнгөрсөн амьдралын тухай элдэв таамаг, хувилбар дэвшүүлж, үнэн худал нь мэдэгдэхгүй цуу яриануудын үнэн худлыг магадлан хэлэлцдэг төдийгүй бүр өөр өөрсдийн таамгийг батлах гэж маргалддаг байсан гээч. Зарим нь түүнийг сэхээтний гэрт өсөж төрсөн сайхан залуу байсан ч оюутан ахуйдаа ууж дарвиж яваад санамсаргүй хүний аминд хүрснээс шорон оронд хамаг залуу насаа үрж суллагдаад хэдхэн жил болж байгаа, суллагдсан ч эцэг эх нь нэгэнт үгүй болсон санаж сарвайх, зориод очих хамаатан садангүйгээс ийн амьдралаар арга буюу амьдарсан гэлцдэг. Харин зарим нь ганзгын наймааны алтан үед хөл дээрээ босож нилээд хөрөнгөжиж эхлүүлсэн бизнес нь амжилттай явж байсан ч эхнэр нь бизнес эхлүүлсэн найзтай нь хуйвалдаж юу ч үгүй цөлмөж орхисон ч гэнэ эсвэл ганзгын наймааны алтан үедээ мөнгө, архи хүүхний амтанд орж, байгаа бүхнээ баруун солгойгүй цацаж дууссан ч гэнэ. Энэ мэт олон л таамаг хувилбар яригддаг байсан ч би хувьдаа түүнийг маш том хэргийн амьд гэрч, цорын ганц нотлох баримт тиймээс өөрийгөө болоод гэр бүлийнхнийгээ барьж өгөхгүйн тулд хэн ч тоож харахгүй золбин хүний амьдралыг сонгосон боловуу  гэж таамагладаг байлаа. Харин дийлэнх цыгануудын хувьд түүний өнгөрсөн амьдрлдаа хэн байсан нь онц биш одоо тэр харин чоно мэт хийморьтой амьдарч, хэрхэн хотын бүх бөбөчид-ийг атган чичрүүлдгийг, нэвширсэн үнэр мөнх шингэсэн өмхий ам, архинд түлэгдсэн согтуу хоолойгоороо бялдуучлан сайрхан ярьдаг байлаа. Үнэхээр түүнд захирагддаггүй, захирагдахгүй юмаа гэхэд айж гөлөгнөдөггүй цыган байхгүй. Их бага хэмжээгээр түүнд олсон барьснаасаа татвар татаас төлдөг байлаа. Дан цыганууд ч битгий хэл Лениний нэрэмжит биеэ үнэлэгчид, Ард, Хөдөө Аж Ахуйн бүх янханууд, охид хүүхэн зуучлагчид, эрүүлжүүлэхийн хөнжлөөс долоон дор дэвсгэр давуу бүхий дэн буудлууд бүгдээрээ алба гувчуур төлдөг байв. Дэн буудлуудыг хүртэл атгасан гээд аль дурын өрөөндөө хүссэн хугацаагаараа амьдарч болох ч өөрийн галын нөхдийн хамт танк, хонгилоор, зуны цагт гол бараадан хоног төөрүүлдэг байв. Дэн буудлаар байна гэдэг цагдаа сэргийлэхийн хараанд өртөнө гээд асуудал их учир хаана бол хаана хоног төөрүүлж явах нь аюулгүй байсан биз. Ер нь тэр тогтсон нэг газар удаан хугацаанд байхыг огт хүсдэггүй байжээ. Манай тэр хавьд нэг хэсэг харагдаж байгаад сураггүй алга болно, тэгснээ гэнэт л гараад ирнэ. Цыгануудын  хаан нийгмээс гадуурхагдсан бүхнээс алба гувчуур гэж авах тэр их мөнгөө чухам юунд үрэн таран хийдэг байсныг хэн ч мэддэггүй. Тайлан тооцоо шалгах эр зоригтон ч гэж  хэн байхав. Осолдохгүй галынхан нь бусдыгаа бодвол арай л додигор, гэдэс цатгалан харагддаг байсан нь хааны буянаар оногдсон олзны хишиг биз.   Ямар нэг эрхтэн дархтанаас зайлсхийж  чөлөөт ардын ёсоор амьдарч яваа тэд ч бас амьдралаа нэгэнт л ноорог болгоод сарааччихсан улсын хувьд хэдий нохойн амьдралаар ч гэсэн үлдсэн өдөр хоногтоо хэн нэг хаан эзэнд захирагдаж дорой харж, алба гувчуур төлнө гэдэг утгагүй. Тиймээс л  хэрэг зарим нэг юу ч хийхээс буцахгүй нэг нь түүнийг үгүй хийхийг байж ядан хүсэж, гагцхүү амин тус газар нь бүлж орхих сайн цагийг тэчяадан хүсдэг байсан биз. Аргагүй шүү дээ түүний орыг эзлэнэ гэдэг ямар их мөнгө, эрх мэдэл билээ дээ?  Тиймдээ ч түүний эсрэг халдлага дайралт бишгүй л их болдог байсны нэгийг би нүдээрээ харсан юм.
Хааны гал ихэвчлэн буудаллаж, хоолшуу юм хийж идэн, ганц нэг найруулсан архи хоосолдог том хогийн цэг миний ажилуулдаг жижиг цайны газрын хажууд байдаг байлаа. Тэр өдөр хааны гал дээр өмнө миний харж байгаагүй, заримыг нь тоотой хэдэн удаа харж байсан цыганууд нэмэгдэн хамтдаа ууцгаасан юм. Ер нь ажиглаад байхад гал болгон өөрийн мэдлийн хогийн цэг, газар нутгаар зааглагддаг тиймээс өөр хог түүгчид манай тэр хавиар барагтай бол үзэгддэггүй байсан биз. Харин тэр өдөр яагаад ч юм нийлээд олон цыган тэнд цугласан юм. Их үдээс эхэлсэн хавтгай архидалт нар хэвийх үед шувтрах тийшээгээ хандаж зарим нэг нь аль хэдий нь тас үсэрч, тунаж үлдсэн нь бүгд донхойчихсон байлаа. Хаан хүртэл нилээд муудсан байтал Буурал Дагва гэгч өмнө тусгайгийн цагдаа, зургадугаар хорооллын атаман явсан гэдэг биерхүү эр дуугаа өндөрсгөж ялих шалихгүй зүйлээр шалтаглан хажуудаа сууж байсан хааны галд багтдаг Халзан Бухаа гэгчийг хайр гамгүй нүдэж, дээрээс нь хэд дэвсэлчихээд эргэн суув. Энэ үйлдэл ч чухамдаа Цыгануудын хааныг өдөөн хатгаж буй үйлдэл гэдгийг цөм мэдэж байсан ч шийдвэрлэх тулааныг хэргийн гол эздэд нь үлдээхээр хүлцэн тэвчсэн биз. Гэтэл тэд дундаа арай настай, эцэг нь хуучин нийгэмд Намын төв хороонд том алба хашиж явсан гэлцдэг шар Мөнхөө :
-Хэлэх гэж бодож санасан юм байвал тэр хүндээ л шууд хэлчих битгий хоёрын хооронд сагсалзаад бай! гээд хэлчихсэнд асуудал бүр ч шуударч Буурал Дагва бантсандаа шууд л Цыгануудын хааныг тулаанд дуудах нь тэр.
Хаан нэлээд муудаж согтсон байсан ч энэ л үгийг амнаасаа унагахыг нь тэсэн ядан хүлээж байсан мэт эрсхэн босоод ирэв. Нэгэнт тулаан болх нь тодорхой болсон хэрэг. Адгийн цыган хүртэл хутгатай явдаг, болохгүй юм л гарвал дүрчиж чадах шийдсэн улс шүү дээ. Ялангуяа Буурал Дагва шиг хүн эрийн ёсоор зодолдоно гэдэг юу л бол? Юутай ч хаан түрүүлэн алхаж Буурлыг анасан өнгөөр араас нь ирэхийг тушаагаад харин бусдыг нь дагаж ирэх, тэр хоёрын асуудлыг харж баясахыг хатуу хориглон, дагаж ирсэн нэгнийг нь зүйл дуусгахаа хатуу сануулаад эрийн ёсоор хоёулахнаа асуудлаа шийдэхээр булан эргэх нь тэр. Нэгэнт л сонирхолтой зодоон харж сэтгэлээ баясгаж, цусаа хөөргөх завшаангүй бологсод үргэлжлүүлэн ууж эхлэв. Хэсэг хугацаа өнгөрөхөд тэд хэн хэн үхэл амьдралаа шийдэхээр явсан, булан эргээд хэр хугацаа ч өнгөрснийг умартатлаа ууж согтсон хойно Цыгануудын хаан нэг ч дусал цус, шарх сорвигүй буцан ирэв. Архидаж хоцорсон тэдний хувьд хаан нь Буурал Дагвааг зүйл дуусгахад хэр их хугацаа зарцуулсныг баримжаалахгүй болтлоо согтсон байв. Харин ажлаа умартан хэрэгт дурлаж байсан би хаантан Буурал Дагвааг нэлээд хол аваачин үгүй хийгээд, ул мөрөө баллачихаад ирсэн гэдгийг явж ирсэн цагаар нь тооцоолж дөнгөсөн юм. Хааныг үгүй хийхийг хүсдэг мэр сэр хүний хувьд түүнийг зайлуулна гэдэг тийм амархан ажил биш болохыг тэд ахин нэг удаа мэдэрсэн нь тэр тохиолдол болж өнгөрлөө. Юмны наадах цаадахыг хэнээс ч сайн ойлгодог удирдагчтай мэдлэг боловсрол, өсөж төрсөн орчин нэг түвшний шар Мөнхөө харин түүнийг хэзээ ч согтдоггүй, үргэлж согтсон мэт жүжиглэдгийг хөл дээрээ тогтож ч чадахгүй мэт явчаад юу ч болоогүй мэт буцаад ирснээс нь илрүүлсэн төдийгүй, тэдний  түвшнээс доод зиндааны цыгануудаас хааныг холхон дуудаж, бүр миний тэднийг ажиглаж байсан цонхны  доох нь авч ирээд: -Чи шал дэмий юм хийж байгаа юм. Буурал биш чи ор сураггүй алга болсон нь чамд өөрт чинь, хацар дээрх сорвио хүн бүрээс үхэн хатан нууж явахаас чинь хамаагүй дээр байсан юм! гэж хэлсэн нь түүнийг маш том хэргийн гэрч гэж  харддаг миний таамгийг нэг тийш болголоо. Гэхдээ хараад байхад Хаан, Шар Мөнхөө нар тийм ч дотно харьцаагүй, дайсагнасан биш ч бараг хоорондоо ярьдаггүй байсан нь сонин хэрэг. Эрүүл ухаанаар бодоход мэдлэг боловсрол, зиндаа түвшин ойролцоо нэгэнтэй анд баймаар юм.
Шар Мөнхөөгийн тэр үг хийгээд тэр оройн явдлаас хойш Цыгануудын хаан манай энэ хавиар төдий л үзэгдээхээ больсон юм.  Гал хамуудаасаа ч зайгаа барин дөлөх болсоор нэг мэдэхэд ор сураггүй алга боллоо.
-          Буурал Дагва үхээгүй байж үнэдээ тэр л хааныг алчихлаа
-          Түүн шиг хийгүй хянуур, хэнийг ч нухаж чаддаг зодоонч тийм амар үхэхгүй, зүгээр л татвараас цуглуулсан бүх мөнгөө аваад оргон зайлсан бүр суудлын тэрэг уначихсан танигдахгүй өөр болчихсон явсныг харсан гэх цуу ярианууд  дэгдээд намжаагүй байтал Цыгануудын хаан үхжээ гэх дуулиан аянга мэт бууж удалгүй түүний цогцосыг самар түүж яваад олсон гэх хэсэг цыган хотоос холгүй орших ойгоос галынхан дээр нь авч ирсэн юм. Үнэхээр тэр өөд болжээ. Гэхдээ хэн нэг өш санасан тэнэмэлийн гарт биш гэдэг нь цээжин тушаа зоолгосон бууны сумнууд илтгэнэ. Цыгануудын өвөрт хутга, заазуур явахаас буу байх биш.  Цыганууд хөлдөж, өлбөрч, архинд хордож, хутгалуулж, машинд дайруулан үхцгээж аль олдсон давуунд ороогдон Цагаан давааны энгэрт хайш яйш ухсан нүхэнд булагддагсан. Түүний үхэл ч, оршуулга ч эгэл жирийн цыгануудынх шиг эмгэнэлтэй төгссөнгүй жинхэнэ хаан ёсоор эцсийн замдаа үдүүлснийг би хүндэтгэлтэйгээр гэрчлэх байна.
Харин өнөөх их хэмжээний мөнгөний тухайд Шар Мөнхөө чемоданд хадгалсан мөнгийг нь олж гэрээслэсэн ёсоор хүүд нь өгч хүү нь эцгийг нь хөнөөсөн этгээдүүдээс холын холд зугтсан гэх адал явдалт кино шиг цуурхал одоо яригддаг ч тэр мөнгө надад ямар хамаатай билээ. Харин цыгануудын дотроос хэзээ ч ахин хаан төрөөгүйг гэрчилье.


Wednesday, August 14, 2013

Зуслангийн зураглал




Хэт халуунд нар хүртэл мөхөөлдөс долоох
Хөвөн үүлс шаар мэт хийлэгдэж мөдхөн хагархаа хүлээх
Зуны их үдийн дуниар агаарт өлгөөстөй
Зэрэглээтэх мэт юмс бүрэлзэн дайвалзана.
Хэт бүгчим буй орчинг гүн нозооролд автуулсны дараахан
Халуун агаарт зуслангийн байшингууд, модон саравч эхнээсээ хөвж эхлэв.
Наршихгүйн тулд хүмүүс сүүдэр бараадан зүйрмэглэх зуур
Нэгэн шүүслэг тарвасыг ялаанууд дамжлан одов.

Monday, August 12, 2013



Өч төчнөөн арвай газраар нэг хөглөрчээ.
Өөрөө  харин тэвнийн үзүүрт тогтжээ гэж
Үр минь хэвлийдээ  зүүдлэн нойрсоно.


Sunday, August 11, 2013

Англи хэлтэнд итгэж зориулсан номоос...

Chaos
Never laughing and never crying
Never can give dirty eyes
No kind of change on their faces
Typical pale people met me crossing the street corner...
There are cars in the trafic no strength
Moving hardly like getting fed up
To show the reality of the lifeless things
Someone draw on the air
A huge yellow sun
And it looks like an omlette and forgery
There are cotton candies blowings in the sky
They are fake and unbelievable
But  people believe that
These  are real clouds here
Crossing among the different
And multi colored, tall and short
And oval and sguare buildings
Like construction games
I understand at last
There s nothing real in the city except of me...







Santa Clauses summer vacation
Santa clause
Trully loves winter
But he has
A seasonable job
During his summer vacation
Enjoying with me
The blue ocean shore
Laying on the golden sand
Sipping some whiskey
Flurting with the tall girls....
There are his
Santa babies snow girls
Getting their paychecks in the night clubs till morning
And santa s rendeers
Are making money , too
Serving the hawaiian vacationers
They all trully love winter
Even they have a temporary job spending their vacation
                                    Such as a way always
Happy new year!